فرزاد عضو
ارسالها: 0
عضویت: 25 مهر 95دوشنبه 3 آبان 1395 - 23:25 اصول و معیارهای ترجمه (888 بازدید)
اصول و معیارهای ترجمه مقاله
مقدمه
ترجمهیکـی از ارکان بنیادی هر زبان در جای خود یکـی از مهم ترین عوامل فرهنگ و تمدن هر جامعه به شمار میرود. ترجمه از مهمترین وسایل رابطه ؛ انتقال و القاء افکار و سازنده ملتها به یکدیگـر هست و اکنون که علم در تمام زمینهها سریع در حال گسترش و پیشرفت هست و دستیابی به تازههای علمی در جایجای جهان صورت میپذیرد؛ تنها راه بهرهمندی از ایـن تازهها؛ ترجمه و برگردان ایـن یافتههای جدید به زبان هر ملت است . از ایـن رو ترجمه لازمه بهبود زندگـی اجتماعی؛ اقتصادی و صنعتی کشورها بوده و از جمله راههای بهرهگیری از تجارب آنها در زمینههای متفاوت علم و ادب و صنعت و هنر است .
نکته قابل دقت در ترجمه ایـن هست که مترجم بایستی علت؛ هدف؛ مخاطب ترجمه؛ مسایل؛ ضرورتها و ارجحیتها را مدنظـر داشته باشد تا با اولویتبندی هر کدام از آنها و در نظـر گرفتن توانایی و دانش خود اقدام به کار نمایـد .
در حوزههای علمیه که مهمترین منابع درسی و کمک درسی در زمینه علوم دینی؛ به زبان غیر فارسی و معمولا عربی است؛ ارزش کار ترجمه با وضوح زیادتری به چشم میخورد و ضرورت ترجمه ایـن متون را برای انتقال مفاهیم و تازههای علمی جدید در ایـن مراکز دو چندان مینمایـد . از آنجا که بعضی از طلاب تمایل دارند برای انتها نامه خود متونی را برای ترجمه برگزینند؛ ضروری هست که با شیوههای ترجمه و برگردان زبان آشنا بوده و همچنین الگویی برای مراحل متفاوت انتخاب متن و ترجمه آن مطابق با معیارهای حوزه علمیه خواهران در دست داشته باشند. از ایـن رو مناسب هست شاخصههایی معین شود تا متون دینی در قالب شناخته شدهای ترجمه شوند. چرا که دانستن زبان تنها برای ترجمه ضروری نیست و مترجم بایستی با اصطلاحات یک دانش آشنا باشد(کاری که هنوز در هیچ کجا به طور جدی انجام نشده است).
در ایـن نوشتار برآنیم تا به طور کلی مطالبی را در باب ترجمه و آیین آن به نگارش درآوریم و تا جایی که امکان دارد؛ رهیافتهای مورد نظـر در ایـن کار را معین نمائیم تا راهنما و پاسخگوی سؤالات و نیاز کسانی باشد که در ایـن راه قدم گذاشته و دست به کار ترجمه متون دینی میشوند.
از آنجایی که متن ترجمه؛ اصول؛ معیارها و شیوه ویِژه خود را دارد؛ ایـن راهنما با بهرهگیری از نظـر ات متخصصین و منابع موجود ساخته شده هست تا ترجمههای حوزوی به شیوهای یکسان و به صورت ضابطهمند ارایه شود. رعایت تمام اصول و معیارهای ایـن راهنما برای طلاب متقاضی ترجمه الزامی است .
ترجمه و انواع آن
ارائه تعریف دقیق و فنی از ترجمه کار سادهای نیست. تعاریف متعددی از ترجمه انجام شده که معمولا کلی و نظـر ی است . در کتب زیاد نویسندگان با ارائه تعاریف متفاوت از مترجمان گوناگون؛ کوشش کـرده اند تعریفی کامل و فراگیر از ترجمه ارائه دهند که بعضی از آنها عبـار تند از:
فرآیند جایگزینی عناصر متنی زبان مبدأ (زبانی که از آن ترجمه میشود) به وسیله عناصر متنی زبان مقصد(زبانی که به آن ترجمه میشود) که طی آن مترجم بایستی کوشش کند با ایـن عمل جایگزینسازی خود زمینهای را فراهم بیاورد که در آن نویسنده بنیادی و خواننده متن ترجمه با به تعلت و تأثیر متقابل بپردازند.
برگردان یک واژه؛ مطلب؛ متن؛ مفهوم و یا اندیشه از زبانی به شکل زبان دیگـر ؛ به نحوی که حداکثر رسـال ت و حفاظت محتوای آن موضوع رعایت شود و در عین حال برای خوانندهای که به زبان او برگردانده شده؛ به برترین شکل ممکن قابل درک؛ فهم و بهرهبرداری باشد.
utranslate.ir
ترجمه بر طبق آنکه به شکل زبان مبدأ دقت داشته باشد یا به معنای آن؛ به سه نوع تقسیم میشود:
ترجمه تحتالفظی:ترجمه کلمه به کلمه هست که اصولاً معلول عدم آشنایی مترجم به هر دو زبان و کاربرد نادرست واژگان؛ اصطلاحات و عبـار ات اصطلاحی آنها میباشد. (طاهره صفارزاده؛ اصول و مبانی ترجمه؛ تهران: نشر همراه؛ 1380؛ ص29). بیشتر مترجمان که قصد ترجمه تحتالفظی را دارند در واقع نوعی ترجمه تحتالفظی تا حدودی تعدیل شده را به کار میبرند که در ایـن نوع ترجمه مترجم تا جایی که معانی کاملاً بیربط نباشد؛ ترجمه را تعدیل میکند.
ترجمه اصطلاحی:در ایـن ترجمه؛ مترجم در ساختارهای دستوری و انتخاب اقلام واژگانی از شکلهای طبیعی زبان مقصد استفاده میکند. اصل غالب در ایـن نوع ترجمه ایـن هست که معنای زبان مبدأ را (یعنی توانایی را که منظور نظـر ابلاغ کننده بنیادی است) به شکل طبیعی زبان مقصد مجدداً ارائه میکند. در ترجمه اصطلاحی چنین به نظـر میرسد که در اصل؛ ترجمه به زبان مقصد نوشته شده هست و معمولا مترجمان خوب؛ کوشش دارند به صورت اصطلاحی ترجمه کنند.
ترجمه آزاد:ایـن ترجمه؛ ترجمهای هست که اطلاعاتی اضافه بر آنچه در متن مبدأ آمده به آن افزوده شده هست و مترجم پیغام متن مبدأ را صرفنظـر از آرایش ردیفی زبان مبدأ به صورت آزاد در چهارچوب زبان مقصد ترجمه میکند.ایـن نوع از ترجمه برای انتقال علوم و آموزش همگانی میتواند مناسب باشد ویا برای متونی که ترجمه آن غیر ممکن باشد؛ چرا که آسانترین راه برای انتقال دانش به جویندگان آن؛ آسانسازی علم و حذف اصطلاحات پیچیده و نوشتن با قلمي روان و نثری گویا هست که ایـن امر جز از طریق ترجمه آزاد صورت نمیگیرد. در ایـن ترجمه معنا لزوماً همـان چیزی نیست که در زبان مبدأ وجود دارد؛ بلکه مفهوم و محتوای کلی آن همراه با توضیحاتی دیگـر به زبان مقصد ترجمه میشود. از ایـن رو کاری متقن و مورد اعتماد برای کار های علمی بهشمار نمیرود و برای گسترش دانش عمومی بین عموم مردم کارآیی دارد و مورد پذیرش اکثر اهداف نیست.
دقت به ایـن نکته ضروری هست که ترجمه تحتالفظی از آنجا که به ندرت روان بوده و کلمه به کلمه متن زبان مبدأ در آن ترجمه میشود؛ زیاد خوشانید نیست و متن دقیق و موجزی از آن به دست نمیآید.
ترجمه آزاد همـان طور که گفته شد اطلاعاتی بیش از میزان بر موضوع متن بنیادی میافزاید که بعضی وقتها سبب تحریف متن مبدأ میشود.
اما ترجمه اصطلاحی از آنجا که هدف بیشتر مترجمان خوب قرار میگیرد میتواند مورد مناسبی برای کار ترجمه باشد؛ هرچند معمولا همین نوع ترجمه مخلوطی از انتقال تحتالفظی واحدهای دستوری به همراه ترجمه اصطلاحی معنای واژگان میباشد.
شیوه مناسب ترجمه در انتها نامه و تحقیقات پایانی حوزوی
از آنجا که طلاب محترم اکثرا ً در حیطه متون دینی دست به کار ترجمه میشوند بایستی بیش از هر چیز به دو موضوع ویِژه در ترجمه ایـن نوع متون دقت کنند:
بافت و نظام متنی زبان مبدأ
مترجم بایستی در ترجمه متون دینی به نظام عناصر آشنا- ناآشنا و چگونگی آرایش کلمات در داخل عبارات دقت ضروری داشته باشد؛ چرا که کوچکترین تغییر در ایـن عناصر منجر به تحریف پیغام و دخالت در محتوای آن میشود و متون دینی به لحاظ ماهیت ویِژه خود تحمل چنین تحریف و دخالتی را ندارد.
2- مسائل فرهنگی
به لحاظ ایـن که مفاهیم ایـن نوع متون ممکن است از نظـر فرهنگی؛ ناهمگونی وسیع ی با فرهنگ زبان مقصد داشته باشد؛ بر ایـن اساس ممکن است مترجم در پیدا کردن معادل در زبان مقصد برای ایـن گونه مفاهیم دچار مساله شود. برای رفع ایـن مشکل؛ مترجم بایستی توضیحاتی را در زیرنویس و به صورت حاشیه برای مطالب بیاورد تا بدون ایـن که ضربهای به متن بنیادی بخورد؛ معنا واضح و روشن شود.
ایـن امر به دلیل یکـی نبودن بانک دانش مخاطبان اولیه و بانک اطلاعات مخاطبان زبان مقصد؛ اتفاق میافتد و پس بر مترجم ضروری هست که اکثر اطلاعاتی را که نویسنده بنیادی به صورت ضمنی باقی گذاشته است؛ با صراحت بیان نماید ؛ در عین حال بایستی بسیار دقت نماید که با اضافه کردن ایـن گونه اطلاعات؛ هدف نویسنده بنیادی را دگرگون نکند.
از ایـن روست که بایستی توضیحات به صورت حاشیه نه داخل متن بنیادی آورده شود.
با لحاظ نکات پیش گفته؛ طلاب در پایاننامههای خود میبایست از شیوه ترجمه اصطلاحی استفاده کنند.
اهداف ترجمه
هر ترجمهای که از زبانی به زبانی دیگـر صورت میگیرد؛ هدفی ویِژه را دنبال میکند. به طور کلی نیاز به ترجمه از آن وقت شروع شد که انسان ها به علت اختلاف در زبان؛ فرهنگ و رفتار جوامع خود؛ از درک عقاید و افکار انسان های دیگـر از جوامع متفاوت عاجز بودند و ترجمه؛ علت از بین برداشتن موانع و پل رابطه ی جوامع گوناگون گردید.
اهم اهداف ترجمه را میتوان به شرح زیر برشمرد:
انتشار افکار؛ عقاید و مفاهیم مردم کشوری برای کشور دیگـر .
برقراری رابطه بین اشخاص یا گروهها با زبان و فرهنگ مفرق .
آشنایی با آداب؛ رسوم؛ عقاید و آگاهی از نظـر یات و افکار مردمان دیگـر .
کسب اطلاع از علوم؛ فنون؛ تکنولوژی مدرن و تحقق آن در رشتههای مورد نیاز.
انتقال آراء نویسندگان و اندیشمندان یک جامعه به جوامع دیگـر .
کسب آگاهی از حوادث؛ ماجراهای تاریخی و تجارب قدیم ملل دیگـر .
کمک به گستردگی رابطه ات فرهنگی؛ سیاسی؛ اجتماعی و برگردان آثار سازنده و سودمند به زبان مقصد.
تبادل و انتقال تجربههای علمی؛ فرهنگی؛ هنری؛ حقوقی؛ اقتصادی؛ فنی و غیره.
اما به طور کلی طلاب محترم میتوانند با دقت به مسایل و عواملی که آنان را به کار ترجمه ترغیب کرده و با دقت به موضوع متنی که ترجمه میکنند اهداف ویِژه خود را ذکر کرده و آن را در طرح تحقیق برشمارند.
سبک و لزوم رعایت آن:
هر نویسنده بر طبق هدفی که دارد از ساختارهای گرامری متفاوت و اقلام واژگان گوناگون برای ایجاد تأثیرات ویِژه مورد نظـر خود استفاده میکند که به آن سبک میگویند. منظور از سبک در واقع شیوه بیان متن زبان مبدأ است .
سبک یا شیوه بیان یک نویسنده با دقت به موضوع و مخاطب مورد نظـر وی دارای ویژگیهای خاصی هست به طوری که سبک یک داستـان با سبک نگارش مقاله علمی مفرق هست و نویسنده بر طبق ایـن دو علت ؛ شیوه خاصی را برای نگارش بر میگزیند و در طول متن خود آن را رعایت میکند.
رعایت سبک متن زبان مبدأ در ترجمه؛ یکـی از اجبـار ات مترجم هست و همـان طور که نویسنده سبک خاصی را برگزیده و در نوشتن؛ موضوع و مخاطب متن خود را در نظـر گرفته؛ مترجم نمیتواند در تغییر سبک اختیاری از خود داشته باشد چون چنین اختیاری به قربانی کردن سبک متن زبان مبدأ خواهد انجامید.
وظیفه مترجم آن هست که انگیزه نویسنده و هدف او را از انتخاب ایـن نوع سبک به دست آورد و آنگاه ایـن مقصود را با آگاهی از هر دو زبان مبدأ و زبان مقصد و فرهنگ آنها به گونهای اثر بخش برگرداند.
طلاب محترم بایستی دقت داشته باشند که در متون دینی در شروع هر ترجمه و قبل از شروع هر کار؛ بایستی برای به دست آوردن و معین کردن چگونگی سبک هر متن بکوشند و عناصر آن را تحلیل کنند که پیدا کردن و رعایت سبک در ترجمه؛ خود مستلزم نوعی معرفت زبان هست که از آگاهی و وقوف بر ظرایف آن زبان نشأت میگیرد.
در معین سبک؛ دو علت در دسترس مترجم قرار دارد که بایستی به آنها دقت نماید :
1- واژههای به کار رفته در متن 2- طرز قرار گرفتن آنها در کنار یکدیگـر .
ذکر ایـن نکته حائز ارزش هست که در انتقال سبک نویسنده در ترجمه متن؛ آنچه بایستی مد نظـر قرار گیرد؛ نوع مخاطب هست ؛ یعنی در عین حال که رعایت سبک نویسنده از الزامات یک ترجمه هست اما مترجم میتواند برای انتقال آن از دو شیوه بهره گیرد: تقلید و جایگزینی.
جایگزینی به معنای پیدا کردن سبکی مشابه در زبان و ادبیات مقصد هست و تقلید صرفاً تکرار وسائل صوری سبک بنیادی است . ایـن که مترجم از ایـن دو طریق کدام را انتخاب نماید بیشتر به نوع مخاطب بستگی دارد.
ممکن است مخاطب ویژگی سبک بنیادی را درک نکند مگر ایـن که تغییراتی در ترجمه به لحاظ سبک آن به وجود آید. ولی بعضی وقتها خواننده به شکل سبک بنیادی علاقهمند هست و یا قادر به درک آن میباشد؛ که در ایـن صورت سبک متن بنیادی حفظ میشود.
اصول ترجمه :
فن ترجمه همـان ند هر فن دیگـر ی دارای قواعد و اصول مختص به خود هست که پیروی از آنها برای انجام یک ترجمه کامل از هر جهت مطلوب و الزامی است .
اما بایستی خاطرنشان کرد که ایـن اصول از نظـر نویسندگان و مترجمان متفاوت به گونههای مفرق در نظـر گرفته شده اما روح کلی حاکم بر آنها تقریباً ثابت است .
اصول ترجمه را کلاً میتوان بر دو نوع تقسیم کرد:
اصول نظـر ی
اصول عملی
اصول نظـر ی ترجمه بر مبنای نظـر یات اهل ترجمه استوار هست و اکثرا ً حاوی کلیه قواعد؛ شیوه ها و آگاهیهای مختص به ترجمه بوده حاوی 4 اصل زیر است:
اصل امانت: یکـی از مهمترین اصولی که بایستی در انجام ترجمه رعایت شود ایـن هست که مطلب یا متنی که برای ترجمه در اختیار مترجم قرار میگیرد؛ حکم امانت را دارد. مترجم نبایستی در آن دخل و تصرفهای بیرویه یا خودسرانه و غیرضروری انجام دهد. او بایستی تنها پیغام بنیادی نویسنده را به برترین وجه ممکن به زبان مقصد بیان نماید و از اضافه کردن یا کم کردن کلمات و عبارات ی که ممکن است به متن بنیادی لطمه وارد سازد؛ خودداری نماید .
اصل امانت در ترجمه ایجاب میکند که مترجم بتواند با ذوق سلیم و طبع لطیف خود متن زبان مبدأ را به زبان مقصد طوری برگرداند که خواننده متن:
با عبارات نامأنوس و دور از ذهن مواجه نشود.
با کلمات نا متعارف روبهرو نگردد.
با ساختارهای عجیب و بیگانه همگام نشود.
اصل دقت: رعایت ایـن اصل سبب میشود مترجم در چهارچوب واژهها عبـار ات و اصطلاحات؛ منظور و مقصود بنیادی نویسنده را از پیغام مبدأ استنباط نماید و آن را بدون کمترین دخل و تصرف غیر ضروری به زبان مقصد برگرداند.مترجم بایستی کوشش کند با انتخاب برترین معادل از کمترین لغزشها جلوگیری نماید و دقت ضروری را در انتخاب آنها به کار بندد. اما بایستی دقت نمود که مفهوم دقت مصداقش بسته به متن فرق میکند؛ به طوریکه نوع دقتی که در ترجمه متون وحياني وعلوم ریاضی ضروری هست با متونی که با زبان طبیعی و ویژگیها مشترک بشری یا فرهنگی سروکار دارد؛ بیشتر است .
اصل وفاداری: آن که مترجم نسبت به نویسنده زبان مبدأ وفادار باشد و پیغام متن را بدون هیچ کم و کهست به زبان مقصد ترجمه نماید .
اصل صداقت: از آنجا که مترجم به منزله علت و عنصر و وسیله ارتقا علمی و فرهنگی جامعه بهشمار میرود وظیفه بسیار خطیری به عهده دارد و بایستی همواره در کار ترجمه با راستی و درستی عمل نماید و از به کار بردن نکات و اصطلاحات انحرافی بپرهیزد و آنچه را نویسنده در نظـر داشته هست به طور کامل و درست بیان کـرده و کوچکترین نظـر خود را در متن نگنجاند.
اصول عملی
2-1- سازشهای واژهای و دستوری:
منظور از سازشهای واژهای و دستوری آن هست که مترجم برای ایـن که پیغام زبان مبدأ را از لحاظ معنی؛ منظور؛ مفهوم؛ سخن و بقیه جنبههای کلام حفظ نماید ؛ بایستی آن را از زبان مبدأ جدا نماید و دوبـار ه آن را به فرم زبان مقصد بیافریند. برای انجام ایـن کار مترجم نيازمند بعضی تغییرات؛ تعدیلها و تطبیقهای واژهای و دستوری است . در ایـن راستا ممکن است ضروری شود مترجم برای رسیدن به مقصود نهایی اعمال زیر را انجام دهد:
مفردی را جمع یا جمعی را مفرد نماید .
وقت فعلی را از گونهای به گونه دیگـر درآورد.
فعل معلومی را به فعل مجهول و فعل مجهولی را به فعل معلوم درآورد.
قواعد دستوری را به مقتضای کلام کم یا زیاد نماید .
جملهای را که با فعل ضروری بیان شده؛ به صورت جملهای که با فعل متعدی بیان میشود؛ تبدیل نماید .
اصل انتخاب نزدیکترین معادل:
منظور از ایـن اصل ایـن هست که مترجم بایستی برای ساخته یک ترجمه روان؛ نزدیکترین معادلها را در زبان مقصد شناسایی نماید تا متن مورد ترجمه غیر عادی و نامأنوس جلوه نکند.
اصل برتری معنی:
در هر زبان؛ اکثرا ً اکثر واژهها دارای یک معنای بنیادی و چندین معنای مجازی میباشند. در بسیاری مسائل ؛ فرق معانی یک واژه بسیار کم و ناچیز است . هر زباني برای بیان معانی به کمک واژهها از یک رشته امکانات ویِژه استفاده میکند و مترجم بایستی از ایـن امکانات آگاه باشد تا مدقت همه معانی واژه باشد و حاصل کار او در میزان مطلوب واقع شود.
اصل ماهیت سبک: توضیحات آن قبلاً ارائه گردید.
آنچه مسلم هست ایـن هست که مترجم؛ برای ارائه یک ترجمه خوب و دقیق علاوه بر آنکه از اصولي که چهارچوب کلی کار را شکل میدهد تبعیت میکند؛ بایستی خود دارای ویژگیها و توانایی و قبلی ه فکری مناسبی باشد که به نظـر میآید مهمترین آنها عبـار تنداز:
مترجم بایستی نسبت به متنی که ترجمه میکند درک کارشناسانه و دانش ضروری داشته باشد. یعنی در زمینه متنی که ترجمه میکند با معرفت ضروری از منابع؛ کتاب های راهنما و کتابخانه به دانش نخستین خود در زمینه مربوط ژرفای ضروری را ببخشد.
مترجم بایستی دانش زمینه و معلومات عمومی از کشور زبان مبدأ داشته باشد و ایـن از ضروریات ترجمه است . چرا که بدون داشتن ایـن معلومات؛ درک و فهم اکثر نکتهها و اشارههایی که در متن آمده اما شرح ضروری نیافته است؛ برای مترجم سخت و حتی ناممکن خواهد بود.
از آنجا که هر فرهنگ مجموعهای پیچیده از نگرشها؛ اعتقادات؛ ارزشها و قوانینی هست که گروهی از مردم در آن مشترکاند و نویسنده متن مبدأ؛ ایـن اعتقادات و نگرشها و . . . مخاطبان را که برایشان مینویسد؛ در نظـر داشته است؛ مترجم بایستی متن را مطابق با فرهنگ زبان مقصد برای آنها ترجمه نماید بدون ایـن که لطمهای به متن بنیادی وارد نمایـد . چرا که در هر فرهنگی اصطلاحات و اعتقادات و نگرشهایی وجود دارد که بـار فرهنگی آن در زبان مقصد مفرق هست و معنا و مقصودی مفرق را میرساند. پس مترجم با احاطه کامل بر فرهنگ هر دو زبان؛ همواره مراقب باشد که چیزی غلط معنا نشود و بد تفهیم نگردد و قبل از هر چیز حال و هوای فرهنگی آن متن را بفهمد و هر متن را با تحقیق و دقت در زمینه فرهنگی مرتبط؛ به زبان مقصد ترجمه نماید .
در کار ترجمه؛ ظرایف و نکات خاصی وجود دارد که کمابیش همه نویسندگان به نوعی به آن اذعان داشته و با شیوههای متفاوت آنها را بیان کـرده اند.
در ایـن پارت با دقت به مطالب بیان شده؛ به اجمال میتوان مسائل زیر را که برگرفته از کتب زیاد است؛ به عنوان اصول کلی بدین شرح ارائه داد:
ترجمه یک نوع اطلاعرسانی و بازگویی هست و چنانچه مترجم مسائل مبهم را به اجمال بگذراند؛ ترجمه قابل قبولی صورت نگرفته است .
اصطلاحاتی در زبان مبدأ هست که پیدا کردن معادل خوب برای آن در زبان دوم از ارزش بسزایی در ترجمه برخوردار است . لازمه ایـن کار مطالعات وسیع و پردامنه مترجم در زبان مقصد و اطلاع ضروری از چند و چون آن زبان و ظرافتهای کلام است .
در ترجم بایستی محتوای متن و قصد نویسنده به خوبی درک شود.
مترجم بایستی از دانش وسیع ی؛ در زبان مبدأ و مقصد برخوردار باشد.
از ترجمه لفظ به لفظ که به مفهوم متن بنیادی و به قشنگی آن لطمه وارد میکند پرهیز شود.
واژگان درست و دقیق انتخاب شود.
متن ترجمه شده از نظـر دستوری با متن بنیادی تطابق داشته باشد.
سبک متن مورد ترجمه به خوبی معین شده باشد.
اصل با ارزش در ترجمه وفاداری است . مترجم بایستی هرچه را در متن بنیادی یافت ميشود بی کم و کهست منتقل نماید و در عین حال که ضوابط و معیارهای زبان مقصد را رعایت میکند خارج از چهارچوبی که در متن مبدأ هست؛ قدم برندارد.
از اصول مهم در ترجمه؛ مساوی ی در متن است . یعنی از ترجمه انتظار میرود که با اصل مساوی باشد و کیفیتهای متن مبدأ در آن حفظ شود.
هر متن بایستی با دقت و تحقیق در زمینه فرهنگی خودش به زبان مقصد ترجمه شود.
ترجمه بایستی در عرصه عمل کارآیی ضروری را داشته باشد و با متن بنیادی در درکی که خواننده نسبت به آن پیدا میکند؛ مساوی ی کـرده قابل فهم باشد.
معیارهای متن مورد ترجمه:
متونی که برای ترجمه انتخاب میشوند بایستی دارای شرایط و ویژگیهایی باشند تا ترجمه اثر را معتبر و ارزنده سازند. به خصوص متونی که برای انتها نامه ترجمه میشوند.
معیارهای مورد نظـر حوزههای علمیه خواهران عبـار تند از:
متن مورد ترجمه بایستی از جمله منابع معتبر برای رشته مورد نظـر باشد.
از نظـر تخصصی؛ متن؛ درست و مطابق معیار باشد.
متن انتخابی برای ترجمه بایستی در مقایسه با منابع مشابه موجود؛ بهتر و کاملتر باشد.
متن بنیادی قبلاً ترجمه نشده باشد مگر ایـن که کیفیت کار در اثر حاضر بیش از ترجمه قبلی باشد.
ترجمه متن با دقت به منابع موجود در زبان مقصد ضرورت داشته باشد.
در مطالب متن مورد ترجمه نوآوری وجود داشته و مطالب به روز باشد.
نیاز جامعه علمی به ترجمه اثر در نظـر گرفته شده باشد.
در ترجمه هر متن بایستی به کار ویِژه های آن متن دقت شود. مثلاً برای مخاطبان با تحصیلات عالی.
ترجمه بایستی از زبان بنیادی کتاب مبدأ باشد نه ترجمه آن.
از آخرین ویرایش کتاب بنیادی برای ترجمه استفاده شود.
موضوع با گرايش تحصيلي طلبه همخواني داشته باشد.
اصول نگارش متن مورد ترجمه:
شیوایی نثر فارسی در ترجمه متون غير فارسي به فارسي رعایت شود تا درک مطلب به سهولت انجام گیرد.
معادل کلمات به دقت انتخاب شود و اصل یکنواختی واژهها در همه متن رعایت شود.
به علائم نگارشی و نقطهگذاری دقت شود.
ویرایش ادبی مناسبی از متن ترجمه شده صورت گیرد.
توضیحات مطالب به صورت شرح نویسی و پاورقی آورده شود.
همـان طور که ملاحظه گردید آشنایی مترجم به دو زبان ضروری نیست؛ بلکه مترجم بایستی با فرهنگ هر دو زبان آشنا باشد تا بتواند آگاهیهای ضروری را به خواننده بدهد. در پارهای مسائل هرگاه توضیح مورد ضروری در خود متن آورده شود خلاف امانتداری در سبک و روال کار نویسنده هست و مترجم متهم به تفسیرنویسی و یا مفهوم کردن مطلب میشود.
آنچه ضروری هست به تناسب موضوع ترجمه ؛ در پاورقی مورد دقت قرار گیرد عبـار آزمایش از:
شرح مناطق و یا اسامی جغرافیایی.
سوابق و اسامی تاریخی.
آداب و رسوم و آیینهای ملّی.
اساطیر؛ انتشارات و تمثیلات.
سبک نویسنده به ویِژه بازی با کلمات که قابل انتقال به متن نیست.
وامیزان پول؛ وزن؛ حد گیری و ...
سطح ترجمه:
سطح هر ترجمه بر طبق نیازسنجی مخاطبان آن معین میشود. خواننده هر ترجمه دارای اطلاعات؛ تجربه؛ تمایل؛ ذوق؛ توانایی و انتظاراتی است . سن معینی دارد و به قشر اجتماعی خاصی تعلق دارد و ایـن عوامل مقتضیاتی هست که بایستی لحاظ شود و موقعیت هر ترجمه بسته به آنهاست .
همـان طور که نویسنده خوب وقت نوشتن؛ مخاطبان خود را در نظـر دارد؛ یک مترجم علاوه بر آنکه بایستی مخاطبان متن مبدأ را در نظـر بگیرد؛ مخاطبان مقصد را بایستی مدنظـر قرار دهد و به ایـن نکته دقت داشته باشد که حتی چنانچه یک پیغام را برای گروههای متفاوت با یک فرهنگ مینویسد بایستی آن را برای اشخاص متفاوت به گونههای مفرق بنویسد. از همین رو اطلاع از گروهی که نویسنده بنیادی برایشان نوشته و گروهی که ترجمه برایشان انجام میشود دارای ارزش هست و آنچه سطح ترجمه را مفرق میسازد میزان اطلاعات عمومی و سطح تحصیلات مخاطبان است .
از طرف دیگـر نبایستی فراموش کرد که مترجم بایستی در زمینه متنی که میخواهد ترجمه نماید اطلاعات و دانش ضروری داشته باشد تا بتواند از عهده ترجمه دقیق آن متن برآید.
ایـن که ترجمه انجام شده مناسب برای چه مقطع تحصیلی بوده و به عنوان کتاب درسی یا کمک درسی استفاده میشود و ایـن که مخاطبان ویِژه داشته باشد یا قابل استفاده برای عموم باشد؛ با دقت به سطح ترجمه معین میشود که اما ایـن علت یکـی از عوامل معین مسائل بالهست و عواملی دیگـر همچون موضوع متن ترجمه شده در ایـن امر دخیل است .
ساختار علمیانتها نامه و تحقیق پایانی
ایـن که ترجمه متنی به عنوان تحقیق در یکـی از سطوح حوزوی مورد پذیرش واقع شود؛ مستلزم ایـن هست که علاوه بر ترجمه متن با شرایطی که ذکر شد؛ نقد و ارزیابی از مطالب آن صورت گیرد.
همین طور داشتن مقدمهای تحلیلی در ابتدای مباحث که حاوی معرفی تألیف و مؤلف آن؛ ضرورت ترجمه متن و خلاصهای از کل متن کتاب است؛ ضروری است . چرا که خواننده هر متن نسبت به تاریخ؛ فرهنگ و اوضاع اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی و فکری نویسنده بنیادی بی اطلاع هست و مترجم بایستی در مقام معرف و رابط بین دو متن؛ از خود ابتکار عمل نشان داده و به معرفی مؤلف و تألیف او بپردازد و چشم اندازی از ضرورت ترجمه اثر او را برای خواننده در زبان مقصد با دقت به شرایط علمی حاکم بر آن جامعه ترسیم نمایـد تا خواننده دیدی بازتر و نگاهی عمیقتر به متن داشته باشد.
از ایـن رو ساختار علمی انتها نامه در قالب ترجمه بایستی به شکل ذیل باشد:
مقدمه: همـان طور که ذکر شد بایستی تحلیلی بوده و مباحث مطرح شده در آن ذکر شود.
طرح بحث:
بیان مسئله
چهارچوب نظـر ی: که در ایـن جا چون تحقیق ؛ بررسی نقدی و ترجمه یک کتاب است؛ چهارچوب نظـر ی چندان متمایزی از کتاب؛ ضروری ندارد و ارائه رویکردی کلی از موضوع ضروری است .
ارزش موضوع: حاوی ارزش کتاب ترجمه شده و ارزش و ضرورت ترجمه آن برای جامعه علمی امروز
قبلی ه تحقیق
اهداف
پرسش اصلی
فرضیه تحقیق : بحث ترجمه نمیتواند فرضیه داشته باشد.
مفاهیم و متغییرها
ترجمه متن اصلی
نقد و ارزیابی (حداقل 5/1سایز صفحات انتها نامه)
نتیجهگیری
بعضی از نکاتی که در ترجمه متون عربی با رویکرد دینی ضروری هست رعایت شود:
آشنایی کامل با دستور زبان عربی.
پیدا کردن معنای لغات از کتب مرجع و اکتفا نکردن به گمان شخصی.
معرفت عرف وقت شارع برای دستیابی به معنای مقررات و ترکیبها از طریق مراجعه به فرهنگ نامههای کهن و ....
بنا گذاشتن بر اصل عدم ترادف واژگان و دستیابی به فرق معانی واژگان.
پرهیز از تفنندر عبـار ت و برگردان یکسان هر واژه در همه جا (حتی الامکان یک واژه؛ همه جا؛ به یک صورت معنا شود).
دقت به پیغام بنیادی کلمات و ترکیبات؛ جدا از ساختار نحوی آنها (مثلاً «لَو» و «اِن» همواره برای شرط و تأکید نیست گاه «لَو» برای تمنا و «اِن» تنها حرف ربط است).
بیان معنای کنایهای بعضی الفاظ؛ در پاورقی.
تابعیت فهرست منابع در ترجمه از متن اصلی.
نکاتی دربـار ه ترجمه آیات و روایات:
استفاده از ترجمه های شناخته شده و روان در خصوص آیات شریفه و احادیث (مثلاً برگردان آیت الله مکارم در ترجمه آیات و برگردان مرحوم دشتی در ترجمه نهج البلاغه).
پایبندی کامل به ترجمه تحت اللفظی در برگردان آیات و روایات ضمن حفظ قشنگی و روانی ترجمه.
اعراب گذاری آیات و روایات.
آوردن محل استشهاد روایات زیاد در متن و ارجاع مخاطبان به بقیه آن.
ترجمه فارسي اسم ظاهر (پیامبر خدا؛ امام و ...) وقت ی در متن بنیادی با ضمیر به آنها اشاره میشود (عنه؛ منه و ...).
سایر نکات:
حذف ارجاعات انتها هر فصل یا باب و زیرنویس آنها در ترجمه فارسی بدین شکل: «ر.ک» یا «ن.ک»
آوردن توضیحات و تحلیلهای ضروری از طرف مترجم؛ در پاورقی.
ذکر نام منبع بنیادی در صفحه شناسنامه یا معین ات.
ذکر ترجمه شعرها و نقل قولها در متن و آوردن اصل آن در پاورقی.
جدول معیارهای بررسی ترجمه
معيارها
امتياز کل
امتياز كسب شده در جلسه دفاعیه
حداقل امتیاز برایکلیه پايان نامه ها
بخش محتوایی
رعايت ترجمه اصطلاحي
10
6
رعايت سبك متن اصلي
6
3
يك دست بودن سبك ترجمه
10
6
رعايت امانت وصداقت در ترجمه
10
6
انتخاب درست ودقيق واژگان
6
3
تناسب ترجمه با سطح مخاطبان
6
3
كيفيت نقد وبررسي علمي مترجم
10
6
اعتبـار متن مورد ترجمه
4
2
رعايت ساختار تحقیق پایانی
8
5
امور شكلي
رسايي وگويايي ترجمه
10
4
رعایت نكات دستوري وقواعد و علائم نگارشی
6
3
يكنواختي واژگان
4
2
رعایت اصول علمی در نوشتن پاورقی (شرح نويسي؛ صحت ارجاعات و..)
5
3
جمع امتيازات استاد داور ؛ راهنما
95
53
رعایت مقرارت
انجام به موقع مراحل تدوين پايان نامه و ارائه گزارشهای چهار ماهه
5
3
جمع نهایی امتیازات
100
56
منبع
حدادی؛ محمود؛ مبانی ترجمه؛ جمال الحق؛ 1372.
رشیدی؛ غلابیماری ا؛ ترجمه و مترجم؛ مشهد: شرکت به نشر 1378 .
- سمت؛ فن ترجمه اصول نظـر ی و عملی ترجمه از عربی به فارسی و فارسی به عربی؛ 1380.
صدر؛ غلامحسین و افشار؛ نیلوفر؛ فرهنگ مترجم؛ 1373.
صفارزاده؛ طاهره؛ اصول و مبانی ترجمه؛ نشر همراه؛ 1380.
صفوی؛ کورش؛ هفت گفتار دربـار ه ترجمه؛ نشر مرکز؛ 1371.
فرخزاد؛ فرزانه؛ نخستین درس های ترجمه؛ نشر دانشگاهی؛ 1370.
کبیری؛ قاسم؛ اصول و شیوه ترجمه؛ تهران: رهنما؛ 1374.
لطفیپور ساعدی؛ کاظم؛ درآمدی بر اصول و شیوه ترجمه؛ نشر دانشگاهی؛ 1371.
مختاری؛ محمد علي و رهنما؛ هفده گفتار در اصول؛ شیوه و نقد ترجمه؛ 1375.
ميمندي نژاد؛ محمدجواد؛ اصول ترجمه؛ تهران: مؤسسه انتشارات چاپ؛ 1358.
هژبرنژاد؛ حسین؛ آیین ترجمه؛ تهران: دونور 1372.
1- برای مطالعه تعاریف زیاد از ترجمه رجوع بکنید به: حسین هژبرنژاد؛ آيين ترجمه؛ تهران؛ دونور 1372 ؛ ص 31-19؛ کاظم لطفی پور ساعدی؛ درآمدی بر اصول و شیوه ترجمه؛ تهران؛ نشر دانشگاهی؛ 1371؛ ص 70-66؛ محمدعلی مختاری اردکانی؛ هفده گفتار در اصول؛ شیوه و نقد ترجمه؛ تهران: رهنما؛ 1375؛ ص 86.
. برای مطالعه بیشتر انواع ترجمه میتوانید مراجعه بکنید به: کاظم لطفی پور ساعدی؛ درآمدی به اصول و شیوه ترجمه؛ تهران: مرکز نشر دانشگاهی؛ 1374؛ ص 75-70 و مقاله و کورش صفوی؛ هفت گفتار دربـار ه ترجمه؛ تهران: نشر مرکز؛ کتاب ماد؛ 1382؛ ص 17-11.
آخرين وبلاگها